ZZP’ers verliezen opdrachten door onzekerheid rondom Wet DBA

De nieuwe wet om schijnzelfstandigheid tegen te gaan, de Wet DBA, lijkt tot op heden niet het beoogde resultaat te halen. Door de grote onzekerheid die heerst onder zowel ZZP’ers, opdrachtgevers als intermediairs bevindt de arbeidsmarkt zich in een patstelling. De onzekerheid begint steeds grotere negatieve effecten te hebben voor de werkgelegendheid onder ZZP’ers. Aan de andere kant blijft de Belastingdienst vastberaden, en lijkt zijn bezuinigingstarget van €100 miljoen op de zelfstandigenaftrek ruimschoots te behalen. De vraag rijst echter of de aftrek bij de juiste personen wordt weggesnoept. 

Nederland telt vandaag de dag een beroepsbevolking van 8,9 miljoen mensen, waarvan 93% werkzaam is. Van deze groep is bijna 1,2 miljoen (13%) actief als zelfstandig professional (ZP’er), waarvan meer dan 800.000 miljoen formeel geregistreerd staan als ZZP’er (zelfstandige zonder personeel). De meeste ZZP’ers werken in de zakelijke dienstverlening (met organisatiesadvies als het grootse segment), gevolgd door de bouw en handel. Volgens data van het CBS verdient een ZZP’er in Nederland gemiddeld €34.100 per jaar – een eerder analyse liet zien dat ZZP’ers die actief zijn in de ICT en adviesbranche over hele linie het meeste overhouden. 

De afgelopen jaren is het aantal ZZP’ers in Nederland explosief toegenomen. Stonden er in 2000 nog circa 531.000 professionals bij de Kamer van Koophandel geregistreerd als ZZP’er, in 2010 was dit aantal gegroeid naar bijna 690.000 en in de meest recente schatting staat de teller op maar liefst 808.000. De opkomst van de ‘freelancer economy’ stelt de overheid echter voor een aantal belangrijke uitdagingen. Zo moeten wet- en regelgeving worden aangepast aan de veranderingen van de arbeidsmarkt en zet de opkomst van ZZP’ers het sociale stelsel van ons land (denk aan ziektekosten en pensioenstelsel) onder druk, aangezien ZZP’ers verhoudingsgewijs minder afdragen aan de staatskas. Zo dragen ze minder bij aan sociale zekerheden als een WW-uitkering en WIA-uitkering en door onder meer de zelfstandigenaftrek, de startersaftrek en de MKB-winstvrijstelling (sinds 2007) betalen zij ook minder belasting dan werknemers in loondienst. 

Een ander probleem voor de overheid zijn de zogenaamde schijnzelfstandigen, of quasi-zelfstandigen. Onder de groep ZZP’ers in Nederland voldoet namelijk niet iedereen aan de definitie van ‘ondernemer’ wat hen eigenlijk tot ‘werknemer’ maakt. Dit zijn bijvoorbeeld ZZP’ers die maar voor 1 opdrachtgever werken, ZZP’ers die op de werkvloer van de opdrachtgever functioneren als een ‘werknemer’ en professionals die er alles aan doen om aan de target van 1.225 uren per jaar te komen, die nodig is om gebruik te mogen maken van de aftrekposten voor ondernemers. Deze groep is over de jaren heen steeds meer een doorn in het oog van de overheid geworden.

Wet Deregulering Arbeidsrelaties (DBA)

Om de strijd tegen schijnzelfstandigheid aan te gaan heeft het kabinet besloten om de wetgeving rondom arbeidsrelaties te veranderen. Per 1 mei 2016 is de Wet Deregulering Arbeidsrelaties (DBA) van kracht, waarmee de oude Verklaring arbeidsrelatie (VAR) is komen te vervallen. In plaats daarvan wordt nu het gebruik van zogenaamde modelovereenkomsten voorgeschreven, een soort contract tussen opdrachtgever en ondernemer dat duidelijke kaders biedt voor de soorten arbeidsrelaties die onder de definitie ZZP’er vallen. 

Sinds de invoering van de nieuwe wet DBA is er in de media veel aandacht voor de regeling en de bijbehorende modelovereenkomsten. Volgens verschillende experts, instellingen en politieke partijen heeft de nieuwe wet nog niet de gewenste effecten – het terugdringen van schijnzelfstandigheid – behaald. Tegenstanders uit zowel de publieke als private sectoren geven aan dat de wet zorgt voor onzekerheid en angst voor represailles vanuit de Belastingdienst wanneer de regels niet goed worden nageleefd. Staatssecretaris Wiebes van Financiën blijft echter pal achter de DBA staan en stelt dat de wet in de basis de juiste ingrediënten heeft om schijnzelfstandigheid effectief tegen te gaan, maar dat de regeling tijd nodig heeft om volledig te landen in de wereld van zelfstandigen*.

Nieuw onderzoek, uitgevoerd door TNS Nipo** onder bijna 600 ZZP’ers, ruim 500 opdrachtgevers en circa 170 intermediairs, toont aan dat er nog een lange weg te gaan is voordat de modelovereenkomsten gemeengoed zijn in de markt voor zelfstandigen. Slechts 13% van de ondervraagde ZZP’ers werkt momenteel met een modelovereenkomst. Van de 87% die niet met modelovereenkomsten werkt, geeft 14% aan dit mogelijk in de toekomst wel te gaan doen. De rest van de ZZP’ers geeft aan geen modelovereenkomsten nodig te hebben, omdat deze bijvoorbeeld niet van toepassing zijn op zijn of haar werkwijze, er niemand naar vraagt of omdat hij of zij geen vaste opdrachten heeft voor periodes langer dan een paar dagen.

Het beeld dat de modelovereenkomsten nog lang geen gemeengoed zijn wordt verder bevestigd door de opdrachtgevers die hebben deelgenomen aan het onderzoek. Maar liefst 90% van de opdrachtgevers geeft aan op dit moment niet met modelovereenkomsten te werken, waarvan 76% bovendien niet overweegt om dit op korte termijn wel te doen. Opdrachtgevers geven onder meer aan dat er veel onduidelijkheid is over de overeenkomsten en dat zij nog niet goed weten welke op hen van toepassing zijn. Ook zijn er opdrachtgevers die geen ZZP’ers op urenbasis inzetten of die payrollbedrijven / bureaus inzetten die inhuur en arbeidsrelaties voor hen regelen.

Minder inhuur van ZZP’ers

De onduidelijkheid rondom de modelovereenkomsten en de wet in zijn algeheel heeft een negatieve invloed op de inhuur van ZZP’ers. Van de ondervraagde opdrachtgevers geeft een groep van 14% aan minder vaak ZZP’ers in te (zullen) huren als gevolg van de invoering van DBA, tegenover slechts 2% die na de invoering vaker ZZP’ers inhuren. 55% verandert (nog) niets aan zijn inhuurpatroon. 

Een ander recent onderzoek, dat werd uitgevoerd door Intelligence Group en ZZP-expert Pierre Spaninks, toont aan dat de onzekerheid rondom de rechtspositie van ZZP’ers al concreet zichtbaar is in de markt. Uit de enquête blijkt dat tot nu toe 47.000 ZZP’ers hun opdrachten zijn kwijtgeraakt. 42% van hen kon zijn of haar opdracht alleen voortzetten via payrolling, als uitzendkracht of via een tijdelijk arbeidscontract. De overige 58% (27.400 ZZP’ers) moest echter volledig afzien van de opdracht. Spaninks: “Het lag voor de hand dat de invoering van de modelovereenkomsten ingrijpende gevolgen zou hebben.” Vooral op het gebied van sociaal-maatschappelijke beroepen, ICT en automatisering en consultancy lijken opdrachtgevers minder geneigd om ZZP’ers in te huren. 

De redenen waarom opdrachtgevers minder graag ZZP’ers inhuren na invoering van de nieuwe wet lopen uiteen. 27% van de opdrachtgevers in het onderzoek van TNS Nipo geeft aan knelpunten te ervaren of te verwachten door de nieuwe regels. Zo kosten de nieuwe regels opdrachtgevers tijd door de onduidelijkheid en onervarenheid met de nieuwe regeling, en schrikt de grotere aansprakelijkheid en de kans op boetes achteraf opdrachtgevers af. Ook zijn er opdrachtgevers die noodgedwongen intermediairs inschakelen om alsnog ZZP’ers te kunnen inhuren, met extra kosten tot gevolg.

Een ander probleem met de nieuwe wet is dat de Belastingdienst veel modelovereenkomsten afkeurt. Ongeveer driekwart van de modelovereenkomsten die ZZP’ers en opdrachtgevers ter goedkeuring naar de Belastingdienst sturen, wordt niet goedgekeurd, stelt MKB Belangen, een inkoop- en belangenorganisatie voor kleine ondernemers. De toetsing van de ZZP-contracten wordt door de belangenorganisatie ook wel omschreven als “een bloedbad”. Adrienne van Veen, directeur van MKB Belangen: “In juli concludeerden we al dat de Wet DBA gefaald heeft. Maar van de cijfers die nu naar buiten zijn gekomen schrikken we enorm. Onder ondernemers heerst onzekerheid en angst. Bovendien blijkt niemand te weten waar die overeenkomsten aan moeten voldoen.” 

De onderzoeksresultaten van de ondervraagde intermediairs in het onderzoek van TNS Nipo versterken dit beeld. De helft van de intermediairs in het onderzoek geeft aan dat er minder opdrachtgevers gebruik willen maken van hun ZZP-dienstverlening. Bij deze intermediairs is de vraag naar freelance diensten gemiddeld met maar liefst 30% afgenomen. De nieuwe wetgeving maakt het voor de intermediairs zelf ook moeilijker om met ZZP’ers te werken. 93% is het erover eens dat het aanbieden van ZZP-dienstverlening aan opdrachtgevers moeilijker is geworden sinds de invoering van de nieuwe DBA-wet. Bovendien ervaart 86% van de intermediairs knelpunten. Veelgenoemde knelpunten zijn onduidelijkheid vanuit de Belastingdienst en de angst en onzekerheid bij opdrachtgevers en ZZP’ers. Ook stellen intermediairs dat de huidige modelovereenkomsten “zeer vaag blijven” en “niet concreet genoeg zijn”, waardoor duidelijke en objectieve toetsing achteraf onmogelijk is.

Verschuiving naar uitzenden en payrolling

Om de potentiële problemen van het werken met modelovereenkomsten te omzeilen, zijn opdrachtgevers steeds meer op zoek naar alternatieven. 10% van de opdrachtgevers zijn van plan om andere inhuurmogelijkheden vaker in te zetten als gevolg van de invoering van de wet DBA. Van deze groep wil 38% meer gebruik maken van payrolling, 34% gaat meer nuluren-contracten afsluiten en 32% ziet tijdelijke contracten als een goed alternatief. Ook uitzenden en detacheren winnen terrein.

In de regel betekenen de alternatieve inhuurmogelijkheden dat de opdrachtgevers vaker in zee zullen gaan met intermediairs. Dit biedt hen een bepaalde mate van zekerheid dat de regels worden nageleefd – maar liefst 63% van de intermediairs heeft het werken met modelovereenkomsten in zijn ZZP-dienstverlening opgenomen, waarvan, volgens eigen zeggen, bijna 80% door de goedkeuring van de Belastingdienst is gekomen.

Intelligence Group en Spaninks stellen dat het nog maar de vraag is of de wet DBA uiteindelijk doet wat met de regelgeving werd beoogd. Volgens Spaninks hangt het er vooral vanaf hoe je het bekijkt: “Oorspronkelijk wilde het kabinet door strenger te handhaven op schijnzelfstandigheid €100 miljoen bezuinigen op de zelfstandigenaftrek. Daarvoor moet je ruim 30.000 ZZP’ers uit het systeem halen. Dat gaat lukken op deze manier.” Of de juiste ZZP’ers door de wet uit het systeem verdwijnen is echter een andere vraag, concludeert Spaninks: “Idealiter wil je dan alleen de ‘schijnzelfstandigen’ treffen waar het allemaal om begonnen was, en geen echte ZZP’ers. Of ook dát lukt, valt nog maar te bezien.”

* Gisteren maakte Eric Wiebes, een voormalig consultant van OCC Strategy Consultants en McKinsey Company, bekend dat de Belastingdienst een speciaal meldpunt opent om ondernemers te helpen met vraagstukken omtrent de wet DBA en modelcontracten.

** Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) en de Brancheorganisatie voor Intermediairs en Brokers (Bovib).