Nieuwe normaal maakt zelfstandige managers tot betere ondernemers

Zelfstandige bestuurders en managers worden steeds betere ondernemers. De stap richting ondernemerschap is onder meer het gevolg van de veranderende markt, waarin ZZP’ers zich actief in de top van de markt begeven en waar de vraag van klanten naar meer collaboratieve samenwerkingsvormen aan het toenemen is.

In de nieuwste editie van de zogeheten ‘Interim Index’ – een periodiek onderzoek van Schaekel Partners en Nyenrode Business Universiteit naar trends en ontwikkelingen in de markt voor zelfstandige managementprofessionals – kijken de onderzoekers naar hoe het gesteld is met het ondernemerschap van ZZP’ers. Door resultaten te vergelijken met die uit een soortgelijk onderzoek, dat in 2012 werd doorgevoerd, komen ze tot de volgende algemene conclusie: de zelfstandige professional is een betere ondernemer geworden. Deze verbetering is deels ingegeven door noodzaak, erkent Piet Hein de Sonnaville, partner bij Schaekel Partners. “Zelfstandige professionals zijn door de marktomstandigheden tijdens de crisisperiode genoodzaakt geweest om hun profilering onder de loep te nemen en beter te ondernemen voor opdrachten.”

Om ‘ondernemerschap’ te definiëren gebruikten de auteurs een model dat samen met TNO werd ontwikkeld. Centraal in het model staan twee elementen die bepalend zijn voor succesvol ondernemerschap: ‘competenties’ en ‘pionieren’. Bij competenties gaat het onder andere om vakmanschap, investeren in zichzelf en om het zelfbeeld van de ondernemers. Daarbij is ook speciale aandacht voor de social media competenties van ondernemers, waarbij is gekeken hoe de respondenten met het fenomeen omspringen. Pionieren houdt verband met iemands grondhouding (is iemand risiconemend of defensief), met iemands verwachtingen (ziet hij of zij kansen, gaat hij of zij deze invullen?) en met iemands gedrag/actie (wat realiseert iemand daadwerkelijk?).

Competenties

Om te beginnen werd het competenties element geëvalueerd, waarvoor allereerst het vakmanschap van de respondenten onder de loep werd genomen. Daarbij is onder meer gekeken naar het aantal maal dat een opdracht van de zelfstandige professionals is verlengd en tevens naar de duur van opdrachten die verlengd worden. Beide factoren kregen een positieve score in het onderzoek in relatie tot ondernemerschap: opdrachten zijn vaker verlengd ten opzichte van vier jaar geleden en de duur waarmee de opdracht wordt verlengd is toegenomen. Het tweede competentie-element was het zelfbeeld dat de ZZP professionals hebben met het oog op hun eigen vaardigheden als ondernemer. Ook hier bleek een hoger vertrouwen in het eigen kunnen dan vier jaar geleden.

Het derde onderdeel dat de competentie bepaalt is in welke mate ZZP managers in hun eigen ontwikkeling investeren. “Vakbekwaamheid, kundigheid, meesterschap moeten worden onderhouden. Dit kan door het volgen van een opleiding, training of andere vorm van bijscholing”, leggen de auteurs uit, die ten opzichte van de onderzoeksresultaten van 2012 een aanzienlijke verschuiving constateren. “Het aantal respondenten dat een opleiding heeft gevolgd, is sterk gestegen. Wij kwalificeren dit als een positieve ontwikkeling. Wanneer wij kijken naar het soort opleiding dat is gevolgd, is dat met name vakinhoudelijk, verdieping van kennis binnen het huidige en binnen een nieuw vakgebied.”

Ondanks deze positieve trend zien de onderzoekers ook een minder goede ontwikkeling, namelijk de afname van het aantal dagen dat is besteed aan opleiding. “Een verklaring hiervoor kan zijn dat kort en effectief professionaliseren (bijv. workshop van een aantal dagen) beter aansluit bij de op dat moment gewenste kennisuitbreiding en/of beter te combineren is met de interim-opdrachten die worden uitgevoerd”, schrijven de auteurs.

Social Media
Als onderdeel van het competenties element, krijgt vooral social media bijzondere aandacht. Een van de redenen om in 2012 het ondernemerschap van interim managers te onderzoeken, was de opkomst van dit fenomeen. Voor de interim manager als ondernemer enerzijds een kans (profilering, uitbreiding/onderhouden van het netwerk), anderzijds een bedreiging (concurrentie). Volgens de onderzoekers is het gebruik van social media zeker een relevante ontwikkeling die niet los kan worden gezien van ondernemerschap.

De auteurs hebben in kaart gebracht hoe de respondenten gebruik maken van social media en er mee omgaan. Zo stellen ze onder meer vast dat het aantal connecties van de respondenten op LinkedIn is toegenomen. Van gemiddeld 382 in 2012 naar 802 in 2016. Deze score zegt op het eerste gezicht niet veel, stellen de onderzoekers. “Immers, de meeste mensen hebben momenteel meer connecties op LinkedIn dan vier jaar geleden. De link naar het ondernemerschap wordt pas duidelijk wanneer we kijken naar de reden van het gebruik van social media.” Daar springen er volgens de onderzoekers twee elementen uit: respondenten gebruiken social media als mogelijkheid om zichzelf te promoten en om meer te leren over potentiële opdrachtgevers. Daarnaast bieden social media volgens de respondenten mogelijkheden om opdrachten te verwerven.

Pionieren

Naast het beoordelen van het element ‘competenties’ werd ook ‘pionieren’ onder de loep genomen. Allereerst werd gekeken naar de attitude, of grondhouding van de zelfstandige managers ten aanzien van additionele, betaalde activiteiten naast hun opdrachten. In relatie tot ondernemerschap zien de onderzoekers dat als een “goede ontwikkeling”. Daarbij valt bijvoorbeeld te denken aan een tweede opdracht of een eigen onderneming. In verhouding tot de uitkomsten uit het onderzoek van 2012 scoren de respondenten op dit punt positief.

Ook als het gaat om pensioenopbouw en verzekeringen tegen arbeidsongeschiktheid laten ZZP managers en bestuurders volgens de auteurs meer ondernemerschap (en meer risico) zien. Zo hebben minder respondenten een arbeidsongeschiktheidsverzekering afgesloten, blijkt uit het onderzoek en worden pensioenen minder vaak ondergebracht bij een verzekeraar en nemen respondenten zelf de verantwoordelijkheid om dat te regelen, “een eigenschap die bij ondernemers hoort”, aldus de onderzoekers.

Een tweede factor die valt onder pionieren en van invloed is op de score op het ondernemerschap, is de manier waarop een interim manager diverse marktontwikkelingen interpreteert. De verwachtingen over de vraag naar interim management en de ontwikkeling van de tarieven zijn positiever dan in 2012, blijkt uit de antwoorden van de respondenten. “Hoewel in iets mindere mate is dezelfde positieve ontwikkeling te zien in tijdsbesteding per week die de interim managers voor het komende halfjaar verwachten.”

Als laatste punt om tot een score voor pionieren te komen werd gekeken naar de harde resultaten – in de vorm van jaaromzet – die ZZP managers en bestuurders realiseren en die volgens de onderzoekers een belangrijke factor uitmaken van het succes van een ondernemer. Ten opzichte van de meting in 2012 is de jaaromzet van de respondenten in beperkte mate toegenomen, een kleine + voor het ondernemerschap. Ook de door de ZZP’ers bestede tijd aan acquisitie is een factor die van invloed is op het ondernemerschap. Hier zien de auteurs een minder goede ontwikkeling; er is ten opzichte van 2012 minder tijd besteed aan het verwerven van opdrachten, iets wat voor verbetering vatbaar is, aldus de auteurs: “Het onderhouden van het netwerk, ook in goede tijden met veel werk, is van belang om ook in de toekomst aan opdrachten te komen.”

Tot slot werd gekeken naar welke keuzes ZZP bestuurders en managers maken wanneer hen een vast dienstverband wordt aangeboden? Hier zien de auteurs een “negatieve ontwikkeling” – meer respondenten kiezen voor een vast dienstverband dan in 2012 het geval was. Al met al zijn de respondenten content over hun ZZP bestaan: “De tevredenheid over het zelfstandig ondernemerschap is gedurende de onderzoeken constant en in de afgelopen vier jaar iets toegenomen”, concluderen de auteurs. 

Betere ondernemers

Door de bevindingen rond beide gebieden (‘competenties’ en ‘pionieren’) te combineren, valt volgens De Sonnaville duidelijk op te maken, dat de mate van ondernemerschap de afgelopen vier jaar is toegenomen. “Bij competenties zien wij een toename met een factor 2,1, bij pionieren heeft de toename een factor 7,6”. Er is dus een inhaalslag gemaakt. Opvallend is dat interim managers (ZZP’ers) die binnen de overheid actief zijn, hierin de grootste stappen hebben gezet. Vier jaar geleden scoorden zij het laagst ten opzichte van de andere sectoren. Nu is de overheid koploper. “Het is niet eenvoudig om binnen de overheid een interim-opdracht te verkrijgen. De concurrentie is groot, het aantal opdrachten gering en de eisen zijn heel specifiek. Als er ergens ondernemerschapskwaliteiten nodig zijn, is het daar. Het is goed te zien dat zelfstandigen daarin zijn gegroeid”, zegt Marleijn de Groot, partner bij Schaekel Partners. 

Hoewel de redenen achter de groeiende ondernemerskwaliteiten in het onderzoek niet specifiek aan bod zijn gekomen, is het voorstelbaar om de groei te koppelen aan de diverse ontwikkelingen die binnen het executive segment voor freelancers momenteel gaande zijn. Zo is er bijvoorbeeld een sterke toename in de markt zichtbaar van het aantal zelfstandige bestuurders en managers. Over de hele linie zijn er tussen 2012 en 2016 zo’n 20.000 zelfstandige adviseurs bijgekomen, en ook in het hogere segment is die groei significant.

Aan de kant van de opdrachtgevers echter is de laatste jaren de vraag naar interim managers teruggelopen, aangezien klanten minder willen uitgeven aan interim managers en consultants. Deze twee factoren hebben de mix tussen vraag en aanbod sterk veranderd, met als gevolg dat er een flinke druk is komen te staan op het aantal opdrachten en de marges van ZZP professionals in de branche. 

Een andere factor die meespeelt, is de veranderende rol van adviseurs. Klanten hebben te maken met nieuwe ontwikkelingen die disruptief zijn voor hun businessmodellen, waarbij vooral technologische ontwikkelingen hoger op de managementagenda zijn komen te staan. Deze organisaties zijn steeds vaker op zoek naar externe digitale experts, en tegenwoordig zijn het vaak de jongere generatie professionals die beschikken over diepe expertise in moderne digitale oplossingen en werkzaam zijn in techfuncties – in tegenstelling tot de traditionele managers die tientallen jaren aan bestuurderservaring hebben. Deze verschuiving in de vraag verandert de manier waarop zelfstandige managers zichzelf moeten positioneren in de markt om succesvol aan nieuwe opdrachten te geraken. Waar men minder op jarenlange ervaring kan terugvallen, wordt de stap naar meer ondernemerschap onvermijdbaar.

Tenslotte bewegen ze mee met de bredere ontwikkelingen in de arbeidsmarkt. Werknemers omarmen social media steeds vaker, en zijn bereid meer risico’s in de bedrijfsvoering te nemen en zich open te stellen om meer met anderen samen te werken of ketensamenwerkingen aan te gaan. Net als startups staan ze meer open voor het testen van nieuwe ideeën en het ontwikkelen van nieuwe proposities. Allemaal eigenschappen die, volgens het in het onderzoek gebruikte model, ondernemerschap weerspiegelen.